Wprowadzenie

Rok 2025 może może przynieść istotne modyfikacje w zakresie prawa spadkowego. Ministerstwo Sprawiedliwości przedstawiło propozycje nowelizacji przepisów Kodeksu cywilnego oraz Kodeksu postępowania cywilnego, których celem jest uproszczenie postępowań spadkowych, cyfryzacja procesu sporządzania testamentów oraz zwiększenie ochrony praw spadkobierców. Choć część rozwiązań znajduje się jeszcze na etapie projektów, warto już teraz przyjrzeć się im bliżej, aby zrozumieć potencjalne konsekwencje dla obywateli i praktyki prawniczej.

1. Testament audiowizualny – nowa forma na sytuacje nadzwyczajne

Jedną z najbardziej dyskutowanych propozycji zmian jest wprowadzenie tzw. testamentu audiowizualnego. Zgodnie z założeniami projektu nowelizacji, spadkodawca miałby możliwość nagrania swojej ostatniej woli za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk. Taka forma byłaby dopuszczalna w wyjątkowych, nagłych sytuacjach życiowych, gdzie sporządzenie testamentu pisemnego byłoby niemożliwe.

Celem tej zmiany jest ułatwienie przekazania ostatniej woli osobom znajdującym się w sytuacjach granicznych – np. w stanie nagłego zagrożenia życia.

2. Testament elektroniczny – krok w stronę cyfryzacji

Planowane zmiany przewidują również możliwość sporządzania testamentów w formie elektronicznej. Zgodnie z projektowanymi przepisami, testament elektroniczny miałby być sporządzony przy użyciu podpisu kwalifikowanego oraz przechowywany w centralnym rejestrze testamentów.

To rozwiązanie wpisuje się w szerszy proces cyfryzacji usług prawnych i może znacznie ułatwić proces planowania sukcesji, zwłaszcza osobom mieszkającym za granicą lub posiadającym rozproszony majątek.

3. Skrócenie terminu potwierdzania testamentu ustnego

W projekcie nowelizacji przewiduje się także skrócenie terminu na potwierdzenie ważności testamentu ustnego z 6 do 3 miesięcy od ustania okoliczności uniemożliwiających sporządzenie testamentu w innej formie. Celem tego rozwiązania jest ograniczenie ryzyka nadużyć oraz podniesienie wiarygodności tej szczególnej formy oświadczenia ostatniej woli.

4. Likwidacja testamentu podróżnego

Wśród planowanych zmian znajduje się także całkowite zniesienie testamentu podróżnego, sporządzanego dotychczas na statkach morskich i powietrznych. Uzasadnieniem tej decyzji jest marginalne stosowanie tej formy oraz rozwój nowoczesnych technologii umożliwiających sporządzenie testamentu w inny sposób.

5. Większe uprawnienia notariuszy i uproszczenie postępowań

Projekt zakłada także poszerzenie kompetencji notariuszy w zakresie stwierdzania nabycia spadku. Planowane uproszczenia miałyby na celu odciążenie sądów oraz umożliwienie szybszego i tańszego uzyskiwania dokumentów spadkowych w sprawach niespornych.

6. Automatyczne przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

Jedna z istotniejszych propozycji to zmiana domyślnego mechanizmu przyjmowania spadku. Spadkobiercy mieliby automatycznie dziedziczyć z tzw. dobrodziejstwem inwentarza, bez konieczności składania osobnych oświadczeń. Ma to chronić osoby dziedziczące przed nieświadomym przejęciem długów przewyższających wartość majątku spadkowego.

7. Fundacja rodzinna jako element planowania sukcesji

Projektodawcy przewidują również szersze wykorzystanie nowo wprowadzonej instytucji fundacji rodzinnej. Celem tej konstrukcji prawnej jest zapewnienie trwałości majątku rodzinnego i jego sukcesji na przestrzeni pokoleń. Fundacja ma być narzędziem do ochrony firm rodzinnych i wielopokoleniowych majątków.

8. Zmiany w kręgu spadkobierców ustawowych

Planowana nowelizacja zakłada również ograniczenie zakresu dziedziczenia ustawowego do bliższych krewnych, z wyłączeniem dalszych członków rodziny, takich jak prawnuki czy wujostwo. Ma to na celu uproszczenie postępowań i skrócenie czasu oczekiwania na zakończenie sprawy spadkowej.

9. Rozszerzenie przesłanek niegodności dziedziczenia

W projekcie ujęto również rozszerzenie katalogu przesłanek niegodności dziedziczenia. Nowelizacja miałaby umożliwiać uznanie za niegodnych m.in. osób, które:

• uporczywie uchylają się od obowiązków alimentacyjnych wobec spadkodawcy,

• rażąco zaniedbują obowiązki opiekuńcze wynikające z relacji rodzinnych.

Celem tej zmiany jest wykluczenie z dziedziczenia osób, które rażąco naruszyły więzi rodzinne lub obowiązki moralno-prawne wobec spadkodawcy.

10. Zmiany proceduralne i nowa właściwość sądowa

Nowelizacja przewiduje również uproszczenia w procedurze składania oświadczeń spadkowych, m.in.:

• uznanie za skuteczne samo złożenie wniosku o przyjęcie lub odrzucenie spadku (bez konieczności oczekiwania na rozstrzygnięcie),

• zawieszenie biegu terminu w sprawach wymagających zgody sądu opiekuńczego (np. w imieniu dziecka),

• przeniesienie właściwości do orzekania z sądu opiekuńczego na sąd spadku.

Podsumowanie

Planowane zmiany w prawie spadkowym na 2025 rok mają na celu dostosowanie przepisów do zmieniającej się rzeczywistości technologicznej i społecznej. Elektronizacja procedur, ułatwienie sporządzania testamentów oraz ochrona przed dziedziczeniem zadłużenia to odpowiedź na potrzeby zarówno obywateli, jak i praktyki sądowej.

Warto jednak pamiętać, że na dzień dzisiejszy (sierpień 2025) wiele z omawianych przepisów znajduje się na etapie projektowym, a ich wejście w życie zależy od dalszego procesu legislacyjnego. Praktycy prawa oraz obywatele zainteresowani planowaniem spadkowym powinni śledzić przebieg prac ustawodawczych, aby odpowiednio przygotować się na ewentualne zmiany.