Rewolucja w sprawach spadkowych – co się zmieniło w 2025 roku?

Prawo spadkowe w Polsce przez długie lata pozostawało relatywnie niezmienne, choć życie społeczne i rodzinne ulegało dynamicznym przemianom. Nowelizacja przepisów, która zaczęła obowiązywać w 2025 roku, przyniosła od dawna oczekiwaną modernizację zasad dziedziczenia. Jej celem jest nie tylko uproszczenie procedur, ale przede wszystkim ochrona osób faktycznie związanych ze spadkodawcą oraz eliminacja nieuczciwych praktyk.

Nowe spojrzenie na niegodność dziedziczenia

Jedną z najważniejszych zmian jest rozszerzenie katalogu przesłanek niegodności dziedziczenia. W świetle nowych przepisów, spadkobierca może zostać uznany za niegodnego nie tylko za przestępstwo wobec spadkodawcy, ale także w przypadku:

• uporczywego uchylania się od obowiązków alimentacyjnych wobec zmarłego,
• rażącego zaniedbania opieki lub wsparcia, szczególnie w ostatnich latach życia spadkodawcy.

To rozwiązanie wzmacnia poczucie sprawiedliwości – dziedziczenie nie przysługuje już automatycznie osobom, które formalnie były bliskie zmarłemu, ale w praktyce się nim nie interesowały.

Ułatwienia w składaniu oświadczeń spadkowych

W odpowiedzi na sygnały o trudności w dopełnianiu obowiązków spadkowych, ustawodawca wprowadził większą elastyczność przy składaniu oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Nowe rozwiązania obejmują:

• możliwość złożenia oświadczenia w formie elektronicznej, z użyciem podpisu kwalifikowanego,
• uproszczony tryb dla osób mieszkających za granicą – mogą one złożyć oświadczenie przed notariuszem w kraju zamieszkania bez konieczności pośrednictwa konsula,
• nowe formularze urzędowe, które eliminują błędy formalne przy składaniu oświadczeń.

Świadomy wybór – obowiązkowe informowanie o skutkach dziedziczenia

Nowelizacja nałożyła na notariuszy i sądy obowiązek dokładnego informowania spadkobierców o skutkach przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, odrzucenia spadku lub jego prostego przyjęcia. Celem jest ochrona osób, które nie zdają sobie sprawy z ryzyka przejęcia długów spadkowych.

W praktyce oznacza to, że przed podpisaniem jakiegokolwiek dokumentu spadkowego, spadkobierca otrzyma zwięzłe, zrozumiałe podsumowanie praw i obowiązków, w tym możliwość przeprowadzenia darmowej analizy majątku spadkowego.

Zmiany w dziedziczeniu ustawowym

Zmiany objęły też przepisy o dziedziczeniu ustawowym – szczególnie w sytuacjach, gdy zmarły nie pozostawił testamentu. Kluczowe modyfikacje to:

• Zwiększenie udziału małżonka – niezależnie od liczby dzieci, małżonek zmarłego ma prawo do nie mniej niż 1/4 spadku,
• Eliminacja „dalekich krewnych” – usunięto z kręgu ustawowych spadkobierców osoby w trzecim i dalszym stopniu pokrewieństwa, jeśli zmarły miał innych bliższych krewnych lub osoby pozostające z nim we wspólnym gospodarstwie domowym,
• Uznanie długoletniego partnera życiowego za osobę, która może dziedziczyć z mocy ustawy – pod warunkiem, że przez co najmniej 5 lat pozostawał we wspólnym pożyciu ze zmarłym i prowadził z nim wspólne gospodarstwo domowe.

To krok w kierunku uznania realnych relacji życiowych za istotniejsze niż formalne więzy krwi.

Zmiany w obliczaniu zachowku

Wprowadzono także nowe zasady obliczania zachowku, które mają na celu bardziej sprawiedliwy podział spadku, zwłaszcza gdy w grę wchodzą wcześniejsze darowizny czy założenie fundacji rodzinnej. Najważniejsze zmiany to:

• określenie jasnego „progu czasowego” – darowizny dokonane ponad 10 lat przed śmiercią spadkodawcy nie są wliczane do podstawy zachowku,
• możliwość obniżenia zachowku przez sąd, jeżeli obdarowany spadkobierca wykazał szczególne zasługi wobec spadkodawcy (np. opieka w chorobie, pomoc finansowa),
• ochrona spadkobierców, którzy otrzymali nieruchomość lub udziały w firmie rodzinnej w ramach planowania sukcesyjnego.

Co to oznacza dla nasz wszystkich?

Zmiany w prawie spadkowym z 2025 roku mają wymiar nie tylko prawny, ale też społeczny. Otwierają nową erę, w której więzi faktyczne są traktowane równie poważnie co więzy formalne, a dziedziczenie staje się procesem bardziej zrozumiałym i dostępnym.

Jeśli ktoś planuje przekazanie majątku, warto już dziś przemyśleć, czy nie skorzystać z możliwości sporządzenia testamentu – także w formie elektronicznej. Spadkobiercy z kolei powinni być świadomi swoich praw i odpowiedzialności, szczególnie w kontekście długów spadkowych i nowych terminów proceduralnych.